Ekološko graditeljstvo – Prirodni izolacijski materijali
Kada govorimo o ekološkom graditeljstvu, dobra toplinska izolacija je jedan od najvažnijih faktora. S obzirom na nadolazecu energetsku krizu, gubitke toplinske energije zbog loše izolacije ne možemo si više priuštiti. Ako izuzmemo neke primjere u tradicionalnom graditeljstvu, velika vecina gradevina izgradenih do danas uopce nemaju toplinsku izolaciju. U Hrvatskoj su vrlo cesti slucajevi gdje obiteljske kuce cak nemaju niti fasadu. Sustavno postavljanje toplinske izolacije u našim krajevima pojavljuje se tek 80-tih godina. No i tada se koristila samo tzv. termo-žbuka (što je u osnovi žbuka sa malo umrvljenog stiropora) tako da je to tek nagovještaj prave toplinske izolacje. Unazad desetak godina možemo primjetiti da se fasade gradevina oblažu uglavnom stiroporom debljine 5 cm, što je minimum propisan gradevinskim propisima.
Novi trendovi u graditeljstvu su tzv. nisko energetske i pasivne solarne gradevine, koje su dizajnirane tako da se toplinski gubici svedu na minimum. I jedan i drugi oblik gradnje zahtjevaju obilne kolicine toplinske izolacije. Nerijetko se fasade oblažu slojevima izolacije debljine cak 30 cm, pa i više. Potrebno je naglasiti da investicija u toplinsku izolaciju poskupljuje pocetno ulaganje prilikom gradnje, no ta investicija se isplati jer ce se vratiti u obliku uštede na grijanju, bez obzira o kojem energentu za zagrijavanje se radi (plin, lož ulje ili drvo).
Na tržištu postoji nekoliko standardnih izolacijskih materijala koji se najcešce koriste. To su uglavnom proizvodi na bazi mineralne vune (staklena ili kamena) ili stiropora. U nekim državama se cak koriste i ogromne kolicine poliuretanske pjene kojom se oblažu citavi zidovi zgrada. Stiropor i poliuretanska pjena su neobnovljivi materijali jer se proizvode od derivata nafte. Takoder su energetski intenzivni, što znaci da je potrebna znacajna kolicina energije da bi uopce bili proizvedeni. Staklena i kamena vuna, iako se proizvode od materijala kojih u prirodi ima u obilju (minerala), takoder su problematice jer su izrazito energetski intenzivne. I što je najgore, niti jedan od ovih materijala se ne reciklira, što znaci da se naša kuca, jednom kada prestane biti u funkciji, doslovno pretvara u smece. Preko 30% svjetskih deponija otpada sacinajva gradevinski otpad jer se u graditeljstvu masovno koriste neobnovljvi materijali te materijali koji se ne recikliraju. I na poslijetku, ne smijemo zanemariti negativan utjecaj na zdravlje korisnika, ali i gradevinskih radnika koji su primorani konstantno biti u dodiru s ovim materijalima.
I tako prica o ekološkom graditeljstvu nailazi na paradoks: više izolacije = veca ušteda energije, ali i veca potrošnja energije u proizvodnji, više otpada i više zdravstvenih problema. Kao jedino moguce rješenje namece se potraga za nekim drugim materijalima koji manje zagaduju okoliš, a mogu poslužiti u svrhu koja nam je potrebna. Buduci da je u zapadnoeuropskim zemljama prica o ekološkom graditeljstvu puno dalje dogurala, tako je i izbor materijala na tržištu puno širi. Primjerice u Velikoj Britaniji postoji cijela paleta proizvoda koji se normalno mogu kupiti kod trgovaca gradevinskim materijalima. Ti materijali nose razlicite trgovacke nazive kao što su Warmcell, Termofl eece, Isonat, Isovlas itd. koji nas u prvom trenutku mogu zbuniti. No iza svih ovih imena kriju se vrlo jednostavni materijali koji se cesto mogu naci u prirodi i jednostavnim tehnološkim postupkom preraditi u materijal primjenjiv u graditeljstvu. U nekim slucajevima preradu materijala možemo cak napraviti sami jer se radi o vrlo jednostavnoj tehnologiji. U nastavku dajemo pregled raznih prirodnih izolacijskih materijala.
Ovčja vuna
U poljoprivrednim krajevima gdje se seljaci bave ovcarstvom, ovcja vuna ovcarima cesto prestavlja problem jer nemaju što s vunom. Nekada je postojao otkup vune koja se je koristila za proizvodnju odjece, no danas je otkup vrlo rijedak ili ga uopce nema. Tako ovcari vunu bacaju ili cak spaljuju, da se riješe ovog “otpada”. Zanimljivo je da vuna sama po sebi teško gori pa je treba polijevati benzinom da bi izgorila. Prirodna vatroodbojnost je cini izuzetno pogodnom za toplinsku izolaciju. Vuna se u zapadnim državama sakuplja, pere, tretira kemikalijama neškodljim za ljude kako bi se stvorila otpornost na moljce i druge kukce te povecala otpornost na požar, te naposlijetku preša u ploce ili bale. Prešanjem nastaje gust materijal koji se može rezati, krojiti po mjeri i ugradivati na isti nacin kao i primjerice kamena vuna. Izolacijska svostva ovcje vune su ista kao i kod mineralne vune, pa pri gradnji kuce koja je projektirana za mineralnu vunu, možemo mirne duše ugraditi ovcju vunu umjesto mineralne, bez da stvaramo ikakav kompromis u smislu toplinskih svojstava. Termoizolaciju vani danas možemo kupiti u specijaliziranim trgovinama za ekološko graditeljstvo. No što uciniti kod nas, gdje je taj materijal nemoguce kupiti, a uvoz bi jednostavno bio preskup? Postoji i opcija da ovcju vunu sakupimo sami i preradimo. Kod nas je ovcju vunu relativno lako naci po povoljnim cijenama. U nekim slucajevima, ovcari ce vunu cak i pokloniti, samo da se riješe vune koja im smeta. Prikupljenu vunu potrebno je oprati. Vuna se pere namakanjem u vodi. Kada se od vune proizvodi odjeca, ona se pere u vrucoj vodi i uz pomoc deterdženta. No pod utjecajem topline i detedženta, otapa se dragocijeni sloj lanolina – masti kojom je vuna prekrivena. Lanolin cini vunu otpornom na kukce, posebno moljce, pa je u stvari poželjan. Zato je vunu bolje oprati u hladnoj vodi bez deterdženta tako da se iz nje isperu sve necistoce topive u vodi, a vecina lanolina ostane na vuni. Oprana i osušena vuna se zatim treba tretirati boraksom – lako dostupnom kemikalijom koja ce je uciniti potpuno otpornom na kukce i požar. Boraks nije toksican za ljude. Vuna se nikako ne smije tretirati vapnom jer dolazi do kemijske reakcije to jest vapno “pojede” vunu. Za završno prešanje vune u role ili bale potrebno je imati tehnologiju, no prešanje, iako olakšava ugradnju, nije nužno. Vunu koja je u pramenovima jednostavno možemo rucno natiskati izmedu slojeva lamperije, gips-ploca ili nekih drugih materijala. Vunu je cak moguce ožbukati, ali je prije toga potrebno napraviti laganu konstrukciju od letvica na koju ce se žbuka primati.
Celuloza
Ovaj izolacijski materijal proizvodi se od 100%-tnog recikliranog papira. Papir se u tehnološkom postupku melje i tretira bezopasnim kemikalijama za otpornost na požar. Pomocu specijalnih strojeva, celuloza se upuhuje u prostore predvidene za izolaciju. U nekim slucajevima proizvode se ploce razlicitih delbiljina koje se po potrebi ugraduju u gradevinu. Toplinska svojstva celuloze jednaka su mineralnoj vuni. I za ovaj materijal postoji relativno jednostavna, “uradi sam” metoda. Otapdni papir se može samljeti u velikom improviziranom mikseru koji se može napraviti od vece metalne bacve i noža za kosilicu. Za posao izrade miksera potrebno je imati nekoga tko posjeduje osnovne strojarske vještine – zavarivanje i opcenito rad s metalom i mehanikom. Mikser je potrebno napuniti papirom i vodom. Nakon namakanja, papir se melje u kašu u koju se mogu dodati aditivi za postizanje strukturne stabilnosti – vapno, cement, pijesak ili kombinacija. Dobiveni materijal se lijeva u kalupe te suši. Oblici kalupa mogu biti kvadrati, cigle, ploce ili bilo koji drugi koji nam je pogodan za gradnju. Ovaj materijal se vani popularno naziva “papercete” što je spoj rijeci papir (engl. paper) i beton (engl. concrete). Nerijetko se od “papercrete” cigli zidaju citave kuce. Konoplja i pamuk i lan Na isti nacin kao što se proizvoide izolacione ploce i bale od ovcje vune, proizvodi se i izolacija od pamuka, industrijske konoplje ili lana. Ova opcija potencijalno je zanimljiva za naše podneblje jer je poznato da se u ovim krajevima nekad uzgajao lan za izradu odjece i drugih platna. Reciklirani tekstil Stari odjevni predmeti i drugi tekstil moguce je reciklirati i proizvesti ovaj izvrstan izolacijski materijal. Nije važno da li je odjeca od pamuka, vune ili poliestera. Reciklirana odjeca sacinjava oko 80% ovog materijala, a u omjeru od 20% dodaje se poliester koji služi kao vezivo. Zbog udjela poliestera, ovaj materijal nije potpuno prirodan, ali je ekološki jer se proivodi od otpada i u potpunosti ga je moguce reciklirati za proizvodnju nove izolacije.
Slama
Prilikom poljoprivredne proizvodnje žitarica nastaje izuzetno vrijedan nusprodukt – slama. Slama ima izuzetan potencijal za korištenje u graditeljstvu. Razliciti oblici tradicionalnog graditeljstva koristili su slamu, najcešce u kombinaciji s glinom. Slama se može koristiti na više nacina: ili kao osnovni gradevinski materijal (citavi zidovi se grade od balirane slame te žbukaju) ili kao izolacijski materijal vec postojecih zidova. Buduci da smo u Burinu vec govorili o kucama od balirane slame, više pažnje cemo posvetiti izolaciji vec postojecih objekata. Neki proizvodžaci nude gotove izolacijske proizvode koji se proizvode od slame. Medutim, puno jeftinije i jednostavnije je korištenje balirane slame. Ako izolaciju postavljamo sa vanjske strane zidova (što je u svakom slucaju poželjno jer na taj nacin ne smanjujemo prostor u kuci), bale slame se mogu slagati jedna na drugu i vezati za zid. Druga opcija je sagraditi laganu drvenu konstrukciju koja ce slamu držati u željenom položaju. Zatim se slama ožbuka i neprimjetno i sigurno ostaje zarobljena izmedu zida i sloja žbuke. Potrebno je naglasiti da se slama ne smije žbukati modernim žbukama koje obliluju toksicnim kemisjkim aditivima, vec su puno prikladnije tradicionalne žbuke na bazi vapna ili gline. Ako slamu želimo koristiti kao izolaciju unutrašnjih zidova ili potkrovlja, onda se slama ne žbuka nego se ubacuje izmedu slojeva lamperije, gips-ploca i sl. Za neožbukanu slamu postoji ospasnost da je nasele miševi, pa se izmedu bala slame stavlja vapno kao repelent za miševe i druge životinjice.
Bruno Motik
Ovo je clanak iz casopisa Burin
http://www.elitemadzone.org/t322486-6#2030043
